بارکردن
تکایە چاوەڕێ بکە
کۆڤید-١٩ (COVID-19)
بابەتی پزیشکی

کۆڤید-١٩ (COVID-19)

پێداچوونەوەی دوایین: 2025/08/18

کورتەیەک

• زانیارییە سەرەتاییەکان: - پێناسەی نەخۆشی: کۆڤید-١٩ نەخۆشییەکی هەناسەییە کە بەهۆی ڤایرۆسی SARS-CoV-2 دروست دەبێت. - جۆری نەخۆشی: نەخۆشییەکی ڤایرۆسییە و زۆر بە خێرایی بڵاو دەبێتەوە (Highly contagious). - بڵاوبوونەوەی نەخۆشی: لە سەرانسەری جیهاندا بڵاو بووەتەوە و بووەتە هۆی پەتای جیهانی (Pandemic).

• تایبەتمەندییە پاتۆلۆژییەکان: - گۆڕانکارییەکانی جەستە: ڤایرۆسەکە دەچێتە ناو خانەکانی کۆئەندامی هەناسە و دەبێتە هۆی هەوکردن و زیان گەیاندن بە سییەکان. هەروەها دەتوانێت کاریگەری لەسەر ئەندامەکانی تریش هەبێت. - کاریگەری لەسەر ئەندامەکان: زۆربەی جار سییەکان تووش دەکات، بەڵام دەتوانێت کاریگەری لەسەر دڵ، گورچیلەکان، مێشک و بۆرییەکانی خوێنیش هەبێت. - پرۆسەی نەخۆشی: ڤایرۆسەکە لە ڕێگەی دڵۆپەکان (droplets) بڵاو دەبێتەوە کە لە کاتی قسەکردن، کۆکە، یان پژمیندا دەردەچن.

• گرنگی کلینیکی: - ئاستی مەترسی: ئاستی مەترسییەکە دەگۆڕێت بەپێی تەمەن، باری تەندروستی پێشووتر و بوونی نەخۆشیی درێژخایەن. - کاریگەری لەسەر ژیان: دەتوانێت کاریگەرییەکی زۆر خراپی لەسەر ژیانی ڕۆژانە هەبێت، لەوانە نەخۆشییەکی سووک تا تووشبوونێکی سەخت و مردن. - پێداویستی چارەسەری: پێویستی بە چارەسەری پزیشکی هەیە، بەتایبەتی بۆ ئەو کەسانەی کە نیشانەی سەختیان هەیە. - ئەگەری چاکبوونەوە: زۆربەی خەڵک چاک دەبنەوە، بەڵام هەندێک کەس ڕەنگە کاریگەری درێژخایەنیان هەبێت (Long COVID).

• تایبەتمەندییە تایبەتەکان: - نیشانە تایبەتەکان: هەندێک کەس بۆنیان نامێنێت (loss of smell) یان تامکردنیان نامێنێت (loss of taste). - جیاوازی لە نەخۆشییە هاوشێوەکان: لەگەڵ ئەنفلۆنزا و سەرما جیاوازە، هەرچەندە هەندێک نیشانەی هاوبەشیان هەیە. - خاڵە گرنگەکان: خۆپاراستن و وەرگرتنی ڤاکسین زۆر گرنگە بۆ کەمکردنەوەی مەترسیی تووشبوون و بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە.

نیشانەکانی نەخۆشییەکە

  • * تا (Fever)
  • * کۆکە (Cough)
  • * هەناسەتەنگی (Shortness of breath)
  • * ماندوێتی (Fatigue)
  • * ئازاری ماسولکەکان (Muscle aches)
  • * لەدەستدانی بۆن و تام (Loss of smell or taste)
  • * گەروو ئێشە (Sore throat)
  • * سەرئێشە (Headache)
  • * ئاوسانی چاو (Conjunctivitis)
  • * سکچوون (Diarrhea)
  • * دڵتێکەڵهاتن یان ڕشانەوە (Nausea or vomiting)

هۆکارەکانی نەخۆشییەکە

  • * تووشبوون بە ڤایرۆسی SARS
  • CoV
  • 2.
  • * بەرکەوتن لەگەڵ کەسێکی تووشبوو لە ڕێگەی دڵۆپە هەواییەکان.
  • * دەست لێدان لە ڕووکەشێک کە ڤایرۆسەکەی لەسەر بێت و پاشان دەستدان لە دەم و چاو.
  • * بڵاوبوونەوە لە ڕێگەی هەواوە، بەتایبەتی لە شوێنە داخراوەکاندا.
  • @Risk Factors:
  • * تەمەنی بەرز (Older age).
  • * بوونی نەخۆشییە درێژخایەنەکان وەک شەکرە، نەخۆشییەکانی دڵ، و نەخۆشییەکانی سییەکان.
  • * لاوازی بەرگری لەش (Weakened immune system).
  • * قەڵەوی (Obesity).

چارەسەر

  • * چارەسەری پاڵپشتی (Supportive care) وەک پشوودان، خواردنەوەی شلەمەنی زۆر و بەکارهێنانی دەرمانی دابەزاندنی تا.
  • * بەکارهێنانی دەرمانی دژە ڤایرۆس (Antiviral medications) وەک Paxlovid بۆ کەمکردنەوەی توندی نەخۆشییەکە، بەتایبەتی لە قۆناغەکانی سەرەتاییدا.
  • * بەکارهێنانی دەرمانی کۆرتیکۆستیرۆید (Corticosteroids) وەک dexamethasone بۆ کەمکردنەوەی هەوکردن لەو کەسانەی کە نیشانەی سەختیان هەیە.
  • * بەکارهێنانی ئۆکسجین (Oxygen therapy) یان ئامێری هەناسەدان (Ventilator) ئەگەر هەناسەتەنگی زۆر هەبوو.
  • * بەکارهێنانی دەرمانی دژە جەڵتە (Anticoagulants) ئەگەر مەترسیی دروستبوونی جەڵتەی خوێن هەبوو.

زانیاری خێرا

ناوی نەخۆشی: کۆڤید-١٩ (COVID-19)
باوترین نیشانە: * تا (Fever)

ڕێگاکانی خۆپاراستن

  • * وەرگرتنی ڤاکسین (Vaccination) دژی کۆڤید
  • ١٩.
  • * شۆردنی دەستەکان بە بەردەوامی بە ئاو و سابوون.
  • * بەکارهێنانی پاکژکەرەوەی دەست (Hand sanitizer) کە ڕێژەی کحولی تێدا بێت.
  • * دوورکەوتنەوە لە بەرکەوتنی نزیک لەگەڵ کەسانی نەخۆش.
  • * بەکارهێنانی دەمامک (Mask) لە شوێنە گشتییەکان، بەتایبەتی لە شوێنە داخراوەکاندا.
  • * پاک ڕاگرتنی ڕووکەشەکان.
  • * خۆپاراستن لە قەرەباڵغی.
  • * مانەوە لە ماڵەوە ئەگەر هەستت بە نەخۆشی کرد.

هۆکارە مەترسیدارەکان

  • * تەمەنی بەرز (Older age).
  • * بوونی نەخۆشییە درێژخایەنەکان وەک شەکرە، نەخۆشییەکانی دڵ، و نەخۆشییەکانی سییەکان.
  • * لاوازی بەرگری لەش (Weakened immune system).
  • * قەڵەوی (Obesity).

دەستنیشانکردن

  • * پشکنینی PCR (Polymerase Chain Reaction) بۆ دەستنیشانکردنی ڤایرۆسەکە لە لووت یان گەروودا.
  • * پشکنینی خێرا (Rapid antigen test) کە ئەنجامەکەی زووتر دەردەچێت.
  • * پشکنینی خوێن بۆ دۆزینەوەی دژەتەنەکان (Antibodies).
  • * تیشکی ئێکس (X-ray) یان CT scan بۆ سییەکان بۆ دیاریکردنی ئاستی هەوکردن.

بەڕێوەبردن

  • * چاودێریکردنی بەردەوامی نیشانەکان و گۆڕانکارییەکان.
  • * جێبەجێکردنی ڕێنماییەکانی خۆپاراستن بۆ ڕێگریکردن لە بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە.
  • * بەڕێوەبردنی نەخۆشییە درێژخایەنەکان بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانی کۆڤید-١٩.
  • * بەکارهێنانی چارەسەری فیزیکی (Physical therapy) و ڕاهێنانەکانی هەناسەدان بۆ یارمەتیدانی چاکبوونەوەی سییەکان.
  • * پاڵپشتی دەروونی (Psychological support) بۆ ئەو کەسانەی کە کاریگەری دەروونییان لەسەر دروست بووە.

زانیاری بەشداربوو

Unknown User

Unknown User

زیادکراوە: 2025/08/18