Alzheimer (نەخۆشی ئەلزەهایمەر)

کورتەیەک

نەخۆشی ئەلزەهایمەر نەخۆشییەکی بەرەوپێشچوونی تێکچوونی دەمارەکانە کە دەبێتە هۆی بەفیڕۆدانی خانەکانی مێشک (تێکچوون) و مردن. باوترین هۆکاری نەخۆشی بیرچوونەوەیە، بە دابەزینی بەردەوامی تواناکانی بیرکردنەوە و ڕەفتار و کۆمەڵایەتی کە توانای کارکردنی مرۆڤ بە شێوەیەکی سەربەخۆ تێکدەدات.

نیشانەکانی نەخۆشییەکە

• لەدەستدانی بیرەوەری کە ژیانی ڕۆژانە تێکدەدات.
• سەختی پلاندانان یان چارەسەرکردنی کێشەکان.
• سەرلێشێواوی لەگەڵ کات یان شوێن.
• کێشە لە تێگەیشتن لە وێنەی بینراو و پەیوەندییە فەزاییەکان.
• کێشەی نوێ لەگەڵ وشەکان لە قسەکردن یان نووسیندا.
• هەڵە دانانی شتەکان و لەدەستدانی توانای گەڕاندنەوەی هەنگاوەکان.
• کەمبوونەوەی یان خراپی حوکمدان .
• کشانەوە لە کار یان چالاکییە کۆمەڵایەتییەکان.
• گۆڕانکاری لە میزاج و کەسایەتیدا.

هۆکارەکانی نەخۆشییەکە

• هۆکاری وردی تووشبوون بە نەخۆشی ئەلزەهایمەر بە تەواوی نەزانراوە، بەڵام پێدەچێت تێکەڵەیەک بێت لە هۆکارە بۆماوەییەکان و ژینگەییەکان و شێوازی ژیان کە کاریگەرییان لەسەر مێشک هەیە بە تێپەڕبوونی کات. هۆکارە سەرەکییەکان بریتین لە:
• تەمەن (گەورەترین هۆکاری مەترسی ناسراو).
• مێژووی خێزان و جینات.
• گۆڕانکارییەکانی مێشک کە پەیوەندییان بە نەخۆشی ئەلزەهایمەرەوە هەیە (پلاکی ئامیلۆید و ئاڵۆزی ڕیشاڵی دەماری).

ڕێگاکانی خۆپاراستن

• لە کاتێکدا هیچ ڕێگەیەکی گەرەنتیکراو نییە بۆ ڕێگریکردن لە نەخۆشی ئەلزەهایمەر، ئەمانەی خوارەوە لەوانەیە مەترسییەکان کەم بکەنەوە:
• وەرزشکردنی جەستەیی بەردەوام.
• خۆراکی تەندروست بۆ دڵ (بۆ نموونە، خۆراکی دەریای ناوەڕاست).
• هاندانی دەروونی.
• بەشداریکردنی کۆمەڵایەتی.
• بەڕێوەبردنی هۆکارەکانی مەترسی دڵ و خوێنبەرەکان (بۆ نموونە، پەستانی خوێن، کۆلیسترۆڵ، و ئاستی شەکری خوێن).

هۆکارە مەترسیدارەکان

• تەمەن (زۆربەی ئەو کەسانەی کە نەخۆشی ئەلزەهایمەریان هەیە ٦٥ ساڵ و سەرووترن).
• مێژووی خێزان و جینات.نیشانەکانی دابەزین.
• تێکچوونی سوکی مەعریفی.
• برینێکی زەبراوی مێشک.
• شێوازی ژیان و تەندروستی دڵ (بۆ نموونە، کەمی وەرزشکردن، جگەرەکێشان، بەرزی پەستانی خوێن، بەرزی کۆلیسترۆڵ، خراپی کۆنترۆڵکردنی نەخۆشی شەکرە ).

دەستنیشانکردن

• مێژووی پزیشکی و پشکنینی جەستەیی.
• پشکنینی دەمارەکان.
• باری دەروونی و پشکنینی دەروونی دەمار. وێنەگرتنی مێشک (MRI, CT, PET scans).پشکنینی خوێن بۆ ڕەتکردنەوەی هۆکارەکانی تری لەدەستدانی بیرەوەری.
• شیکاری شلەی مێشک و بڕبڕەی پشت (CSF) (لە هەندێک حاڵەتدا).

چارەسەر

• دەرمانەکان بۆ بەڕێوەبردنی نیشانەکان (بۆ نموونە، ڕێگریکەرانی کۆلین ئیستراز، میمانتین).
• دەرمانەکان بۆ بەڕێوەبردنی نیشانەکانی ڕەفتار (بۆ نموونە، دژە خەمۆکی، دژە دەروونی).
• ڕاهێنانی مەعریفی و یارمەتیدەرەکانی بیرەوەری.
• گۆڕانی شێوازی ژیان (بۆ نموونە، وەرزشکردن، خۆراکی تەندروست)

بەڕێوەبردن

• دروستکردنی ژینگەیەکی سەلامەت و پشتیوان.
• وەرزشکردنی بەردەوام و چالاکیی جەستەیی.
• خۆراکی هاوسەنگ و ئاودان.
• دامەزراندنی ڕۆتینەکان و ئاسانکردنی ئەرکەکان.
• دابینکردنی یارمەتیدەرەکانی بیرەوەری (بۆ نموونە، ساڵنامە، تێبینی) پاڵپشتی بۆ چاودێران (بۆ نموونە، چاودێری پشوودان، گروپەکانی پشتیوانی).