بارکردن
تکایە چاوەڕێ بکە
سەرئێشەی نیوەیی (Migraine)
بابەتی پزیشکی

سەرئێشەی نیوەیی (Migraine)

پێداچوونەوەی دوایین: 2025/08/13

کورتەیەک

• زانیارییە سەرەتاییەکان: - پێناسەی نەخۆشی: سەرئێشەی نیوەیی (Migraine) جۆرێکە لە سەرئێشەی توند کە دەتوانێت بۆ چەند کاتژمێرێک یان تەنانەت ڕۆژانێک بخایەنێت. زۆرجار لەگەڵ هەستیاری بەرامبەر ڕووناکی (Photophobia)، دەنگ (Phonophobia)، و هێڵنجدان (Nausea) و ڕشانەوە (Vomiting) دێت. - جۆری نەخۆشی: نەخۆشییەکی neurological یە. دەکرێت episodic بێت (واتە هەندێک جار ڕوودەدات) یان chronic بێت (واتە بەردەوام و زۆر ڕوودەدات). هەروەها دەکرێت لەگەڵ aura بێت (بینینی ڕووناکی سەیر یان کێشەی بینایی) یان بێ aura بێت. - بڵاوبوونەوەی نەخۆشی: سەرئێشەی نیوەیی یەکێکە لە باوترین نەخۆشییە neurological یەکان و کاریگەری لەسەر ملیۆنان کەس هەیە لە سەرانسەری جیهاندا. زیاتر لە ژناندا باوە.

• تایبەتمەندییە پاتۆلۆژییەکان: - گۆڕانکارییەکانی جەستە: میکانیزمی تەواوی سەرئێشەی نیوەیی بە تەواوی ڕوون نییە، بەڵام وا بیر دەکرێتەوە کە پەیوەندی بە گۆڕانکاری لە چالاکیی مێشک و دەردانی ماددە کیمیاییەکان (Neurotransmitters) و هەروەها فراوانبوونی خوێنبەرەکانی مێشکەوە هەبێت. - کاریگەری لەسەر ئەندامەکان: سەرەکیترین کاریگەری لەسەر مێشکە، بەڵام دەتوانێت کاریگەری لەسەر چاوەکان (بینین)، گەدە (هێڵنجدان و ڕشانەوە)، و هەستەوەرەکانی تر هەبێت. - پرۆسەی نەخۆشی: پرۆسەکە دەکرێت بە چەند قۆناغێکدا تێپەڕێت، لەوانە قۆناغی پێش سەرئێشە (prodrome)، قۆناغی aura (ئەگەر هەبێت)، قۆناغی سەرئێشە، و قۆناغی پاش سەرئێشە (postdrome).

• گرنگی کلینیکی: - ئاستی مەترسی: سەرئێشەی نیوەیی بە شێوەیەکی گشتی مەترسیدار نییە بۆ ژیان، بەڵام دەتوانێت کاریگەرییەکی زۆر خراپی لەسەر کوالێتی ژیان هەبێت. - کاریگەری لەسەر ژیان: دەتوانێت ببێتە هۆی لەدەستدانی ڕۆژانی کارکردن یان خوێندن، کێشە لە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان، و خەمۆکی و دڵەڕاوکێ. - پێداویستی چارەسەری: زۆر کەس پێویستیان بە چارەسەری دەرمانی هەیە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی نیشانەکان و کەمکردنەوەی ژمارەی سەرئێشەکان. - ئەگەری چاکبوونەوە: سەرئێشەی نیوەیی چارەسەری بنبڕی نییە، بەڵام بە چارەسەری دروست دەتوانرێت کۆنتڕۆڵ بکرێت و نیشانەکان کەم بکرێنەوە.

• تایبەتمەندییە تایبەتەکان: - نیشانە تایبەتەکان: سەرئێشەیەکی توند کە زۆرجار لە تەنیشتێکی سەردا دەبێت، هەستیاری بەرامبەر ڕووناکی و دەنگ، هێڵنجدان و ڕشانەوە، و کێشەی بینایی (ئەگەر aura هەبێت). - جیاوازی لە نەخۆشییە هاوشێوەکان: پێویستە لەگەڵ سەرئێشەی تری وەک tension headache و cluster headache جیا بکرێتەوە. - خاڵە گرنگەکان: گرنگە کەسەکە بزانێت چی دەبێتە هۆی سەرئێشەکەی (triggers) و هەوڵبدات خۆی لێیان بەدوور بگرێت. هەروەها گرنگە پزیشک بە شێوەیەکی دروست دەستنیشانی بکات و چارەسەری گونجاو دابنێت.

نیشانەکانی نەخۆشییەکە

  • * سەرئێشەیەکی توند کە زۆرجار لە تەنیشتێکی سەردا دەبێت.
  • * هەستیاری بەرامبەر ڕووناکی (Photophobia).
  • * هەستیاری بەرامبەر دەنگ (Phonophobia).
  • * هێڵنجدان (Nausea) و ڕشانەوە (Vomiting).
  • * کێشەی بینایی (Visual disturbances) وەک بینینی ڕووناکی سەیر یان هێڵ (Aura).
  • * سەرگێژخواردن (Dizziness).
  • * ماندوێتی (Fatigue).
  • * ئازاری مل (Neck pain).
  • * کێشە لە تەرکیزکردن (Difficulty concentrating).

هۆکارەکانی نەخۆشییەکە

  • * بۆماوەیی (Genetics): ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەتاندا سەرئێشەی نیوەیی هەبێت، ئەگەری تووشبوونی تۆش زیاترە.
  • * گۆڕانکاری لە ئاستی ماددە کیمیاییەکانی مێشک (Neurotransmitters): بەتایبەتی serotonin.
  • * هۆرمۆنەکان (Hormones): گۆڕانکاری لە ئاستی هۆرمۆنەکان لە ژناندا، وەک لە کاتی سووڕی مانگانە، دووگیانی، یان menopause دەتوانێت ببێتە هۆی سەرئێشەی نیوەیی.
  • * هۆکارەکانی ژینگەیی (Environmental factors): وەک گۆڕانی کەشوهەوا، بۆنی بەهێز، ڕووناکی زۆر، یان دەنگی بەرز.
  • @Risk Factors:
  • * مێینە (Female gender): ژنان زیاتر لە پیاوان تووشی سەرئێشەی نیوەیی دەبن.
  • * تەمەن (Age): سەرئێشەی نیوەیی زۆرجار لە تەمەنی هەرزەکاری یان سەرەتای گەنجیدا دەست پێدەکات.
  • * مێژووی خێزانی (Family history): ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەتاندا سەرئێشەی نیوەیی هەبێت، ئەگەری تووشبوونی تۆش زیاترە.
  • * هەندێک نەخۆشی (Certain medical conditions): وەک خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، و epilepsy.

چارەسەر

  • * دەرمانی ئازارشکێن (Pain relievers): وەک ibuprofen, acetaminophen, و aspirin.
  • * دەرمانی تایبەت بە سەرئێشەی نیوەیی (Migraine-specific medications): وەک triptans و ergotamines. ئەم دەرمانانە کاردەکەن بۆ تەسککردنەوەی خوێنبەرەکانی مێشک و کەمکردنەوەی ئازار.
  • * دەرمانی دژە هێڵنجدان (Anti-nausea medications): بۆ کەمکردنەوەی هێڵنجدان و ڕشانەوە.
  • * دەرمانی خۆپاراستن (Preventive medications): وەک beta-blockers, tricyclic antidepressants, و anti-seizure medications. ئەم دەرمانانە کاردەکەن بۆ کەمکردنەوەی ژمارەی سەرئێشەکان.
  • * چارەسەری سروشتی (Alternative therapies): وەک acupuncture, biofeedback, و massage therapy.

زانیاری خێرا

ناوی نەخۆشی: سەرئێشەی نیوەیی (Migraine)
باوترین نیشانە: * سەرئێشەیەکی توند کە زۆرجار لە تەنیشتێکی سەردا دەبێت.

ڕێگاکانی خۆپاراستن

  • * خۆپاراستن لە هۆکارەکانی سەرئێشە (Avoiding triggers): هەوڵبدە بزانە چی دەبێتە هۆی سەرئێشەکەت و خۆتی لێ بەدوور بگرە.
  • * ڕێکخستنی خەو (Regular sleep schedule): هەوڵبدە لە کاتێکی دیاریکراودا بخەویت و هەستیت.
  • * وەرزشکردن (Exercise): وەرزشکردن بە شێوەیەکی ڕێک دەتوانێت یارمەتی کەمکردنەوەی ژمارەی سەرئێشەکان بدات.
  • * کەمکردنەوەی سترێس (Stress reduction): فێربوونی ڕێگاکانی کەمکردنەوەی سترێس، وەک meditation و yoga.
  • * دەرمان (Medications): هەندێک دەرمان هەن کە دەتوانرێن بۆ خۆپاراستن لە سەرئێشەی نیوەیی بەکاربهێنرێن، وەک beta
  • blockers, tricyclic antidepressants, و anti
  • seizure medications.

هۆکارە مەترسیدارەکان

  • * مێینە (Female gender): ژنان زیاتر لە پیاوان تووشی سەرئێشەی نیوەیی دەبن.
  • * تەمەن (Age): سەرئێشەی نیوەیی زۆرجار لە تەمەنی هەرزەکاری یان سەرەتای گەنجیدا دەست پێدەکات.
  • * مێژووی خێزانی (Family history): ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەتاندا سەرئێشەی نیوەیی هەبێت، ئەگەری تووشبوونی تۆش زیاترە.
  • * هەندێک نەخۆشی (Certain medical conditions): وەک خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، و epilepsy.

دەستنیشانکردن

  • * مێژووی نەخۆشی (Medical history): پزیشک پرسیار لەبارەی نیشانەکانت و مێژووی سەرئێشەکانت دەکات.
  • * پشکنینی جەستەیی (Physical exam): پزیشک پشکنینی جەستەیی گشتی ئەنجام دەدات.
  • * پشکنینی neurological (Neurological exam): پزیشک پشکنینی neurological ئەنجام دەدات بۆ دڵنیابوون لەوەی کە هیچ کێشەیەکی تری neurological نییە.
  • * پشکنینی وێنەیی (Imaging tests): لە هەندێک حاڵەتدا، پزیشک ڕەنگە پێویست بکات پشکنینی وێنەیی وەک MRI یان CT scan ئەنجام بدات بۆ دڵنیابوون لەوەی کە هیچ کێشەیەکی تری مێشک نییە.

بەڕێوەبردن

  • * تۆمارکردنی سەرئێشەکان (Keeping a headache diary): تۆمارکردنی کات و توندی سەرئێشەکانت دەتوانێت یارمەتیت بدات بزانێت چی دەبێتە هۆی سەرئێشەکەت و چۆن کۆنتڕۆڵی بکەیت.
  • * خۆپاراستن لە هۆکارەکانی سەرئێشە (Avoiding triggers): هەوڵبدە بزانە چی دەبێتە هۆی سەرئێشەکەت و خۆتی لێ بەدوور بگرە.
  • * ڕێکخستنی خەو (Regular sleep schedule): هەوڵبدە لە کاتێکی دیاریکراودا بخەویت و هەستیت.
  • * وەرزشکردن (Exercise): وەرزشکردن بە شێوەیەکی ڕێک دەتوانێت یارمەتی کەمکردنەوەی ژمارەی سەرئێشەکان بدات.
  • * کەمکردنەوەی سترێس (Stress reduction): فێربوونی ڕێگاکانی کەمکردنەوەی سترێس، وەک meditation و yoga.
  • * پەیوەندی بە پزیشکەوە (Follow-up with your doctor): گرنگە بەردەوام لەگەڵ پزیشکەکەت لە پەیوەندیدا بیت بۆ ئەوەی دڵنیابیت لەوەی کە چارەسەری دروست وەردەگریت و سەرئێشەکانت بە باشی کۆنتڕۆڵ دەکرێن.

زانیاری بەشداربوو

API User

API User

زیادکراوە: 2025/08/13